عمامه که به آن دستار نیز می گویند نوعی سر بند است که مردان و زنان از آن استفاده می کنند که عمامه نام اختصاصی سربند برای مردان است و دستار نام مشترکی است که پارچه ای که زنان و مردان روی سر خود می بندند دستار می گویند. رنگ های مختلفی از آن وجود دارد. در زمان های قدیم بستن دستار بین مسلمانان بسیار مرسوم بوده است تا جایی که اگر مردی از دستار یا همان عمامه استفاده نمی کرد او را مست و نابالغ می نامیدند. 

مفهوم‌شناسی

دستار، اسم مرکبی از «دست‌» و پسوند «ار»، در لغت به‌معنای دستمال و روپاک است و در اصطلاح به هر پارچه‌ای که به دور سر با وضعیتی خاص پیچیده شود، دستار گویند. شال سَر، عمامه، مندیل، عِصابه و مِکوَره مترادف دستار هستند.‌ دستار بدون کلاه و یا عرقچین به دور سر بسته نمی‌شود و پس از پوشیدن عرقچین پارچه به دور آن پیچیده می‌شود.

اجزای دستار

دستار از پیچه‌، چشم‌، طَرف ‌یا‌ گوشه‌، طُرّه‌ یا‌ دنباله‌، عُقده‌ یا‌ گره‌ و‌ کلاه تشکیل شده است.

نحوه بستن دستار

بستن دستار شیوه خاصی دارد؛ قسمتی از پارچه دستار گردن را می‌پوشاند و لایه‌های زیادی از باقی‌ماندۀ پارچه مانند تاج بر سر گذاشته می‌شود. قسمتی از آن دور سر و مابقی در پشت گردن، آویزان می‌شود. استفاده از آن میان زنان و مردان رایج است. روش بستن دستار در عصر صفوی بسیار متفاوت بوده است؛ با استفاده از پارچه‌ای راه‌راه، یا چهارخانه و یا رنگی یک‌دست به دور کلاهی از جنس نمد چندین بار پیچیده می‌شده است و برای تزیین از پر و یا گل و گیاه استفاده می‌کردند. نحوه دستار بستن و ‌پیچ و تاپ آن نزد شاعران خیال‌پرداز، استعاره از غنچه، گل و شکوفه گرفته شده است «دستار گل امروز نگر گشته پریشان ….. دیروز، گر از غنچه به سر تاج کیان داشت»

اهمیت پوشیدن دستار

در تمام دوره‌های تاریخی ایران، دستار از میان انواع پوشاک، دارای اهمیت بیشتری بوده است؛ زیرا علاوه بر پوشاندن مهم‌ترین قسمت بدن (‌سر)، بیشتر از سایر اجزای پوشاک در معرض دید و توجه افراد قرار می‌گیرد. عامل مهم دیگری که از موجب گسترش دستار در میان مسلمانان شده است، تأکیدها و روایت‌های موجود در سنت اسلامی بوده است. همان‌قدر که دستار بر سر داشتن اهمیت داشت، بی‌دستار شدن، تحقیر به شمار می‌آمد. به دلیل اهمیت دستار در فرهنگ مردم، فقط در موارد خاصی افراد بدون دستار دیده می‌شدند:

    برداشتن دستار در مراسم سوگواری؛

    برداشتن دستار در مراسم پایکوبی؛

    برداشتن دستار در اندوه و بی‌قراری؛

    برداشتن دستار برای توبه؛

    فروختن دستار در مواقع تنگ‌دستی؛

    بخشیدن دستار از روی کرم و لطف؛

    جابه‌جایی دستار به منظور جابه‌جایی قدرت؛

    خلع دستار توسط دیگری برای گرفتن مقام و منصب؛

    دزدیدن دستار؛

    برداشتن دستار برای مجازات شخص (مثلاً حلقه کردن به دور گردن خود شخص‌).

کاربردهای دستار

    وجود پارچه‌ای همیشگی به‌همراه مردان که در خشک و پاک کردن صورت مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

    استفاده به جای کیف پول‌؛ در زمان رفتن به بازار پول خود را درون دستار می‌گذاشتند.

    استفاده به جای طناب

    پوشاندن دهان و صورت در سرزمین‌های خشک به‌هنگام وزش باد؛

    مسواک در دستار، نامه در دستار

رنگ دستار

استفاده از انواع رنگ‌ها نشان از مقام، مرتبه و مسلک پوشنده دستار بود. رنگ سفید متعلق به شیخ‌ها و زاهدان‌، رنگ سیاه و رنگ سبز مخصوص سادات، رنگ شیری و شکری ویژه بازاری‌ها بود که تا چندی پیش با نخ زرد و قهوه‌ای سوزن‌دوزی و تزیین می‌شد.‌

تزیین‌دستار (دستار مرصع‌)

منابع موجود نشان از تزیین دستار‌ها با مواد گران‌بهایی چون سنگ‌های قیمتی، طلا و جواهرات و همچنین‌ برخی مواد غیرقیمتی، مانند پر و ‌یا گل دارند. استفاده از گل برای تزیین دستار بیشتر در ادبیات به‌ویژه شاعران سبک هندی بازتاب داشته است. در عصر صفوی علاوه بر پر و گل استفاده از مروارید برای تزیین دستار نیز رایج بوده است.

منبع ؛ سایت ویکی رز